Składniki niezbędne w niedoczynności tarczycy - jod, żelazo

Niedoczynność tarczycy jest jednym z częstszych schorzeń endokrynologicznych częściej dotykających kobiety niż mężczyzn. Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędna jest obecność wielu składników mineralnych, w szczególności jodu, żelaza, cynku i selenu ponieważ składniki te uczestniczą w metabolizmie hormonów tarczycy i ich prawidłowym funkcjonowaniu.

Należy pamiętać, że nieprawidłowo zbilansowana dieta o niskiej wartości odżywczej może być jednym z czynników zwiększających ryzyko pojawienia się niedoczynności. Głównymi czynnikami diety mającymi bezpośredni wpływ na funkcjonowanie tarczycy są wyżej wspomniane składniki mineralne ale nie należy zapominać o składnikach, których niedobór również może sprzyjać upośledzeniu funkcji tarczycy a wśród tych wymienia się: witaminę A, witaminę D, witaminy z grupy B.

 

Jod – Organizm ludzki zawiera od 15-20 mg jodu z czego 70-80% znajduje się w tarczycy. Pierwiastek ten pod postacią jodków wchłaniany jest z przewodu pokarmowego i dostaje się do osocza krwi, skąd wychwytywany jest przez tarczycę. Cząsteczki hormonów tarczycy w swoim składzie zawierają jod, skąd odpowiednie zaopatrzenie w ten pierwiastek jest niezmiernie istotne w prawidłowym funkcjonowaniu tego gruczołu.

Jego niedobór najprawdopodobniej powoduje wzrost stężenia hormonu tyreotrpowego ( TSH) , a następnie obniżenie poziomu hormonów tarczycowych – tyroksyny ( T4) oraz trijodotyroniny ( T3). Dodatkowo niedobór jodu przyczynia się do ograniczenia wzrostu oraz powiększenia gruczołu tarczycy i powstania wola.

Jod w stałych ilościach występuje w wodzie morskiej dlatego też najlepszym źródłem jodu są ryby i skorupiaki morskie . Największą jego koncentracją charakteryzuje się makrela, małże, dorsz i ostrygi.

Przeciwwskazania do stosowania preparatów jodu to: nadczynność tarczycy oraz podejrzenia raka tarczycy.

Niektórzy boją się uczulenia na jod. Ryzyko tego uczulenia przy przyjmowaniu jodu w ilościach fizjologicznych w ramach profilaktyki nie występuje. Odczyny uczuleniowe mogą pojawiać się jedynie przy wysokich dawkach, podawanych dożylnie w postaci preparatów kontrastujących.

Sporadycznie może zdarzyć się przewlekłe zatrucie jodem. Dochodzi do niego wtedy, gdy dzienna podaż jodu przekracza 20-krotnie zapotrzebowanie dzienne, tj. 2 mg/dz. Objawami towarzyszącymi są: metaliczny smak w ustach, zwiększone wydzielanie śliny, podrażnienie żołądka i zmiany trądzikowe na skórze. Ostre zatrucie jodem może wystąpić po doustnym wpiciu jodyny, czyli alkoholowego roztworu jodku potasowego i jodu. Objawami są nudności, wymioty, biegunka, a później rozwija się wstrząs. Zatrucie ma zwykle przebieg ciężki i wymaga intensywnego leczenia szpitalnego.

 

Zapobieganie powstawaniu wola z niedoboru jodu:

 

·         Niemowlęta i dzieci 50-100 mikrogramów/dzień

·         Młodzież i dorośli 100-200 mikrogramów/dzień

·         W okresie ciąży i laktacji 150-200 mikrogramów/dzień

 

Żelazo -  bardzo istotny pierwiastek dla osób z chorobami tarczycy. Ponieważ jest on mikroskładnikiem niezbędnym w prawidłowym funkcjonowaniu narządu. Deficyt żelaza w ustroju prowadzi do zmniejszenia syntezy hormonów tarczycy w osoczu, zwiększania wydzielania TSH, powiększania tego narządu oraz rozwoju jego niedoczynności.

Niedobór żelaza w organizmie najczęściej wiąże się z niską zawartością przyswajalnych form tego pierwiastka w pożywieniu lub zaburzeniami w jego wchłanianiu co objawia się niedokrwistością.

Niedokrwistość wpływa niekorzystnie na metabolizm tarczycy przyczyniając się do zmniejszenia w osoczu całkowitego stężenia T4 i T3, zmniejszenia obwodowej konwersji T4 do T3 i może zwiększyć krążące TSH

 

Wpływ diety na przyswajalność żelaza:

1. Związki zwiększające wchłanianie żelaza:

- witamina C może zwiększyć wchłanianie 2-3 krotnie,

- tzw. czynnik mięsny (prawdopodobnie cysteina).

2. Związki zmniejszające wchłanianie żelaza:

- kompleksy fitynianów i polifenoli,

- kawa redukuje wchłanianie Fe o 40%,

- herbata redukuje wchłanianie Fe o 60%,

- czerwone wino redukuje wchłanianie Fe o 75%,

- wapń,

- białko jaja kurzego,

- kazeina,

- białka roślin strączkowych.

 

ŹRÓDŁA ŻELAZA

 

·         Żelazo hemowe (produkty pochodzenia zwierzęcego) - mięso (zwłaszcza czerwone, ale także drób, wątroba), ryby, żółtka jaj.

·         Żelazo niehemowe (produkty roślinne) – zielone warzywa, pieczywo i produkty pełnoziarniste, kakao.

 

ROLA ŻELAZA W USTROJU

 

1. Bierze udział w transporcie tlenu, będąc składnikiem hemoglobiny i mioglobiny wiążących tlen wewnątrz erytrocytów.

2. Pełni rolę w wytwarzaniu wysokoenergetycznych wiązań fosforowych w związkach wysokoenergetycznych (ATP).

3. Jako składnik cytochromów bierze udział w przenoszeniu elektronów.

4. Odpowiada za utrzymanie prawidłowego metabolizmu poprzez udział w reakcjach jodowania tyrozyny – jest składnikiem enzymów: peroksydazy i katalazy.

5. Bierze udział w tworzeniu składników krwi, takich jak erytrocyty i leukocyty. Dzięki temu odpowiada za prawidłowy skład krwi oraz mechanizmy odporności humoralnej i komórkowej.

6. Uczestniczy w syntezie neurotransmiterów z aminokwasów.

 

Niedobór żelaza prowadzi do:

1. ·    zmniejszenia tworzenia erytrocytów, a w konsekwencji do niedokrwistości mikrocytarnej,
2. ·  zmniejszenia tworzenia leukocytów i upośledzenie odporności, zarówno humoralnej, jak i komórkowej,
3. ·         zaburzenia transportu elektronów w procesach oddychania tkankowego,
4. ·         zmniejszenia wydolności fizycznej,
5. ·      objawów zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego: upośledzenia degradacji GABA oraz wytwarzania dopaminy, wraz z pojawieniem się zmian psychicznych i emocjonalnych,
6. ·         zaburzenia termoregulacji i wystąpienia hipotermii,
7. ·          obniżenia metabolizmu poprzez spadek stężenia hormonów tarczycy.

 

DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE NA ŻELAZO

 

·         Mężczyźni - 10 mg/dobę

Kobiety:

·         w wieku 19-50 - 18 mg/dobę

Ø  50 roku życia - 10 mg/dobę

Ø  Okres ciąży - 27 mg/dobę

Ø  Okres laktacji - 10 mg/dobę